تأملی در موارد عدول از اصول حاکم بر قصاص عضو در حقوق کیفری ایران

قصاص از احکام امضایی اسلام است که برای مجنی‌علیه امکان ایجاد جراحتی مثل آنچه جانی بر او وارد کرده است، فراهم می‌کند. قصاص، مجازات اولیۀ جنایت عمدی است که استیفای آن مبتنی بر رعایت چند اصل اساسی می‌باشد؛ ازجمله اصل مماثله و تساوی، اصل عدم تغریر و اصل تکافو و برابری. لیکن در مواردی که اجرای قصاص باعث تخطی از این اصول باشد، این اصل با اصل دیگری جایگزین شده، قصاص تبدیل به دیه می‌‌شود. این جایگزینی اصول، خود متکی بر چند اصل زیربنایی دیگر در اسلام است؛ ازجمله اصل احتیاط در دماء یا اصل توقیفی بودن قصاص و اصل تساوی در مجازات که عدول از این اصول نیازمند دلیل موثق و معتبری است که قدرت تخصیص آن را داشته باشد. با وجود این‌ در قانون مجازات اسلامی 1392 در قصاص برخی از اعضا شاهد عدول از این قواعد هستیم؛ ازجمله قصاص دست چپ جانی در صورت نبود دست راست و قصاص پا به‌جای دست در حالت نبود دست (مادۀ 393 ق.م.ا) یا قصاص شخص دو‌چشم که شخص تک‌چشم را عمداً نابینا نماید (مادۀ 403 ق.م.ا) و یا قصاص زبان دارای حس چشایی در برابر زبان بدون حس چشایی (مادۀ 410 ق.م.ا) و پلک چشم بینا در برابر پلک چشم نابینا (مادۀ 406 ق.م.ا)، که با بررسی دلایل این احکام در فقه و ملاحظۀ نظریات مختلف و نیز رویکرد سایر مذاهب در این موارد و تطبیق آن با اصول حقوقی این استثناها را مطالعه می‌کنیم و دلایل این جایگزینی را بررسی خواهیم کرد.